واکاوی ادراک روستاییان از پیامدهای جابه‌جایی سکونتگاهی: مطالعه‌ای قوم‌نگارانه در روستای سرخه‌گاو، شهرستان هریس

جابه‌جایی سکونتگاهی پدیده­ای است که ابعاد مختلف زندگی انسان را تحت‌تأثیر قرار می­دهد و دارای پیامدهای چند بعدی و گاه پیچیده است. شناسایی چنین پیامدهایی می­تواند نقش چشمگیری در برنامه­ریزی و هدایت فرآیندهای جابه‌جایی داشته باشد. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف اصلی واکاوی ادراک اهالی روستای سرخه‌گاو از پیامدهای جابه‌جایی سکونتگاهی انجام شد. طرح پژوهش با استفاده از رویکرد قوم­نگاری انتقادی هدایت شد. مشارکت­کنندگان شامل تمامی اهالی روستای سرخه‌گاو بودند که تجارب مشترکی در خصوص جابه‌جایی سکونتگاهی داشتند. جمع­آوری داده­ها با استفاده از مصاحبه نیمه­ساختار یافته، درخت مشکل، مشاهده و نقشه­های اجتماعی صورت گرفت. انتخاب مشارکت­کنندگان به­صورت کاملاً هدفمند انجام شد. نتایج نشان داد که فوریت فرآیند جابه‌جایی در روستای سرخه‌گاو منجر به نادیده گرفتن فرآیندهای برنامه­ریزی مشارکتی شده و بدین ترتیب برخی از ملاحظات کالبدی خانه‌ها در انطباق با شرایط جوی و اجتماعی مد نظر قرار نگرفته است. یافته­ها نشان می­دهد که دیدگاه فنی صرف در خصوص فرآیند جابه‌جایی روستای سرخه‌گاو نه تنها سبب بروز پیامدهای نامطلوب کالبدی و اجتماعی شده؛ بلکه برخی از پیامدهای مثبت جابه‌جایی نظیر استحکام خانه‌ها را کم اهمیت جلوه داده است. به­طور کلی، شواهد نشان داد که پیامدهای اجتماعی-اقتصادی جابه‌جایی سکونتگاهی در روستای سرخه‌گاو به­طور فزاینده­ای از پیامدهای کالبدی نشأت می­گیرد. زیرا ساختارهای کالبدی با مناسبات اجتماعی، اقتصادی و اقلیمی منطقه تطابق چندانی نداشته و تجارب پیشین ساکنین را برنمی­تابد.